Leven naast iemand met PTSS: hoe je helpt zonder jezelf te verliezen

<In bewerking> Leven naast iemand met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) vraagt moed, liefde en uithoudingsvermogen. Het kan verwarrend, uitputtend en ontregelend zijn. Je ziet iemand van wie je houdt worstelen met angsten, wantrouwen, doemscenario's of juist zich verstoppen achter een emotionele muur. Je wilt er voor diegene zijn, maar voelt je soms machteloos of zelfs afgewezen. Misschien loop je op eieren, of juist tegen muren op. Dit artikel is bedoeld voor jou — de partner, ouder, vriend, broer, zus of collega — die probeert te blijven staan naast iemand die geraakt is door trauma. 

PTSS van binnenuit: wat je niet altijd ziet
Mensen met PTSS leven in een staat van continu alarm. Hun zenuwgestel, verweven met lichaam en geest, staat 24 uur per dag op ‘stand gevaar’. Zelfs jaren na de trauma's kunnen ogenschijnlijk gewone situaties plotseling diepe angst, woede, grote paniek of verstarring oproepen. Bij complexe PTSS (meerdere langdurige traumatiserende ervaringen en leefsituaties, meestal in de kindertijd) is deze alarmstand nog veel intenser.

Wat je misschien niet ziet:

• Slaapproblemen. Ze slapen vaak slecht, omdat hun dromen of toekomstscenario's onveilig zijn.
• Startproblemen. Het begin van de dag is zwaar. Afspraken vroeg in de ochtend geven vaak stress. 
• Triggervermijding. Ze vermijden feestjes, omdat drukte onveilig en overweldigend voelt en angst triggert. 
• Triggeroverload. Soms kunnen ze er een tijdlang geen triggers meer bij hebben en trekken zich daarom even helemaal terug uit het contact.
• Reactiviteit. Ze reageren soms ineens afstandelijk of juist fel omdat hun alarmsysteem 'afgaat'. Niet omdat ze jou niet waarderen of niet nodig hebben.
• Afzondering. Ze lijken zich vaak af te zonderen; dat is om de interne stormen onder controle te houden.
• Zelfveroordeling. Ze verachten zichzelf vaak om hun angst- en paniekgevoelens of concentratieproblemen.
• Incongruentie. Hun buitenkant lijkt vaak rustig en kalm, maar hun binnenwereld zit vol spanning en onveiligheid.
• Mensenkennis. Sommigen hebben veel mensenkennis; vaak ontstaan door het continu moeten scannen van mensen.
• Empathie. Ze zijn bijna allemaal heel empathisch en traumasensitief. En missen dat vaak bij anderen.
• Crisismanagers. Ze zijn rustig en sterk als de ander in paniek is. Hun paniek komt als ze weer alleen thuis zijn.
• Vechters. Mensen met PTSS vechten zich de hele dag door triggers en angsten heen. Heb respect voor ze!
• Uitputting. Dit alles bij elkaar kost heel veel energie; ze zijn daarom vaak moe of uitgeput.

Trauma laat niet alleen sporen achter in je geheugen, maar ook in je lichaam, je zelfbeeld, je manier van denken, voelen en reageren. Voor mensen met PTSS is de wereld per definitie onvoorspelbaar en bedreigend — en dat geldt vaak ook voor relaties. Daardoor reageert iemand met PTSS ook op jou soms vijandig, angstig of diep teleurgesteld. Terwijl je juist zo graag wil helpen. 

Wat voor jou emotioneel gezien een slootje is waar je even overheen moet springen, kan voor hen een rivier zijn waar ze doorheen moeten zwemmen naar de overkant en waar de golven continu over hun hoofd slaan. Het is al heel helpend als je rustig bij hen blijft zolang ze de 'overkant' nog niet bereikt hebben. 

Wat PTSS met jou kan doen
Het is belangrijk om te beseffen wat het met jou zelf kan doen wanneer je naast iemand staat die PTSS heeft:

• Je zult je soms afgewezen of buitengesloten voelen.  
• Je kunt het gevoel hebben dat je nooit iets goed doet.  
• Je wordt moe van het voortdurende aanpassen.  
• Je kunt gefrustreerd raken omdat er geen vooruitgang lijkt te zijn.  
• Je voelt je regelmatig machteloos: je wilt helpen, maar weet niet hoe.  
• Je ervaart verdriet en gemis over hoe de relatie was vóór het trauma (of vóór de symptomen).  

Dit is normaal. Je bent geen slechte partner, ouder, zorgverlener of vriend als je het moeilijk vindt. Ook jouw gevoelens mogen er zijn. Je hoeft jezelf niet op te laten branden om trouw te zijn.

Wat helpt (en wat niet)
Hieronder een overzicht van wat soms wél helpt — en wat je waarschijnlijk beter kunt vermijden, hoe goedbedoeld ook.

✅ Wat helpt:

1. Erken hun pijn zonder deze op te willen lossen.
Zeg: “Ik zie dat het je pijn doet. Je hoeft dit niet alleen te dragen.”

2. Blijf nabij, ook als je niks weet te zeggen.  
Stilte, een blik of gewoon aanwezigheid betekent vaak meer dan je mening of advies.

3. Stel vragen vanuit medeleven; vermijdt zelfs de schijn van correctie.  
Bijvoorbeeld: “Wat gebeurt er van binnen bij jou als dit wordt gezegd?”

4. Zorg goed voor jezelf en leg dat soms uit.  
Het helpt niemand als jij opbrandt. Zoek steun, rust en grenzen. Mensen met PTSS begrijpen dat!

5. Leer over PTSS, maar zie de persoon, niet een wandelende diagnose.  
Elk mens is uniek — en méér dan zijn of haar littekens of wonden.

6. Blijf vriendelijk, voorspelbaar, consistent en duidelijk.  
Plotselinge veranderingen, een gefronste blik of onduidelijke communicatie kunnen onveilig voelen.

7. Geef ruimte voor terugtrekking zonder het persoonlijk te nemen.  
Soms is afstand nemen een manier om emotionele overbelasting te voorkomen.

8. Gebruik geen druk, maar nodig uit.  
Bijvoorbeeld: “Je bent welkom om mee te gaan — maar voel je zeker niet verplicht.”

9. Herinner hen zachtjes aan wie ze zijn.  
Benoem kwaliteiten, niet persé als compliment maar als herkenning van hun waarde.

10. Besef: herstel gaat niet in een rechte lijn.  
Er zullen goede en slechte perioden zijn. Dat hoort erbij.


🚫 Wat beter niet te zeggen (hoe goedbedoeld ook):

1. “Je moet het gewoon een keer loslaten.”  

2. “Hoe lang  is het nu geleden? Die therapeuten blijven maar bezig met pappen en nathouden.”  

3. “Het is ook een kwestie van kiezen, jezelf aanpakken ... !”  

4. “Je denkt echt te negatief en dramatisch. Kijk naar de positieve dingen.”  

5. “Je moet jezelf gewoon ook een keer vergeven.”  

6. “Waarom blijf je hierin hangen? Maak je het nou zelf niet veel groter?”  

7. “Ik snap precies hoe je je voelt, maar ik ga je niet pamperen.”  

8. “Maak het nou niet steeds erger dan het is.”  

9. “Je moet doorgaan met je leven. Dat is de moeite waard.”  

10. “Kom op, je bent sterker dan dit!”

Dit soort goedbedoelde opmerkingen kunnen gevoelens van schaamte, zelfverwijt of machteloosheid triggeren. Vaak versterkt het de innerlijke criticus of aanklager die al dagelijks praat of zelfs schreeuwt: “Zie je wel, je stelt je aan. Je ben een last!”.

Waarom deze opmerkingen zo pijnlijk zijn? Mensen met PTSS worden continu geconfronteerd met autonome angstreacties waar ze geen controle over hebben. De meest stoere Navy SEALs kunnen zo ernstig getraumatiseerd raken dat ze 20 keer per dag een paniekaanval krijgen van volkomen onschuldige geluidjes. Dit voelt voor hen zelf vaak als heel stom, als falen en kan tot zelfveroordeling of zelfs zelfhaat leiden. Elke opmerking die suggereert dat ze dit toch een beetje zelf in de hand hebben, (“denk nou eens even rustig na over de herkomst van dat geluid”), komt pijnlijk hard aan. Het versterkt het besef totaal niet begrepen te worden of het gevoel een 'loser' te zijn.

Het balanceren tussen begrip geven enerzijds, maar ook je eigen kijk op de realiteit vasthouden anderzijds kan heel lastig zijn. Het is niet te voorkomen dat je iemand met PTSS soms pijnlijk raakt. Meestal helpt het om eerlijk te bespreken wat er gebeurde. Mensen met PTSS kunnen over het algemeen achteraf je opmerking die pijn triggerde, wel weer relativeren. Wederzijds begrip werkt genezend.

Grenzen stellen is óók liefde
Soms is het nodig om grenzen te stellen — uit zorg voor jezelf én de ander. Dat is geen afwijzing, maar juist een manier om de relatie gezond te houden. Zeg bijvoorbeeld:
​ 

• “Ik wil graag naar je luisteren, maar ik voel dat ik nu zelf ook even bij moet tanken.”
• “Ik ben er voor je, maar ik ben ook verantwoordelijk voor mijn eigen energie.”
• “Ik geef je graag ruimte, maar ik ben ook heel bezorgd over je. Vind je het goed dat we donderdag even kort bellen? Anders ga ik me misschien te veel zorgen maken.”

Zorg dragen is geen alles-of-niets. Het is balanceren; je eigen evenwicht bewaren. En soms heeft echte verbondenheid juist ook ruimte en even afstand nodig.

Wees zuinig op alles wat veilig is
Elke relatie die in de loop der jaren veilig is geworden, is daarom goud waard. Bescherm die. Wees nooit negatief over een ander 'veilig' persoon, ook niet als je zelf moeite hebt met die persoon; loyaliteitsconflicten worden voor mensen met (complexe) PTSS per definitie een nieuw trauma. Ze moeten dan voor de één en tégen de ander kiezen. Een relatiebreuk met een vertrouwenspersoon is zeer ontwrichtend voor iemand met (complexe) PTSS. Het leidt meestal tot ernstige zelfveroordeling, schuld, gewetensnood, relatieangst, faalangst, dwanghandelingen, automutilatie en terugval. De weg naar herstel kan daardoor vele jaren langer duren zo niet geblokkeerd worden. Het moeten kiezen tussen twee vertrouwenspersonen die elkaar niet vertrouwen (laat staan elkaar bevechten) is één van de meest onveilige, wrede en innerlijk verscheurende situaties waar iemand met (complexe) PTSS in terecht kan komen. Probeer dat ten koste van alles te voorkomen. Praat met elkaar en altijd met respect óver elkaar. Zoek naar herstel of een goed afscheid wanneer het toch misgegaan is. Dat kan jaren van spanning en ellende voorkomen.

Tot slot: trouw zijn zonder jezelf te verliezen
Mensen met PTSS hebben niet alleen therapie nodig — ze hebben vooral ook vriendschappelijke relaties nodig waarin ze zichzelf mogen zijn. Niet perfect, nog niet hersteld, maar aanwezig. Jouw nabijheid, jouw respect, jouw dankbaarheid voor wie ze zijn, je zachte ogen, jouw vriendschap kunnen enorm helend zijn. Niet omdat je alles begrijpt of oplost, niet omdat je alles perfect doet, maar omdat je blijft. Blijven is misschien wel het meest genezende dat er is.

Maar vergeet niet: jij bent óók een mens met je eigen gevoelige plekken op je ziel en net als elk mens ook dingen die jou triggeren. Jij mag moe zijn. Jij mag ook je strijd hiermee hebben. Jij mag hulp vragen. Je mag een grens stellen. Jij bent belangrijk! Heel belangrijk zelfs. Wil je iemand met PTSS écht helpen? Zorg dan ook goed voor jezelf. Want 'jezelf' is het mooiste wat je te bieden hebt.

---

Deze tekst is nog in bewerking. Ik vind het zelf nog iets te betuttelend klinken en voor mensen met PTSS kan deze tekst ook triggers bevatten: het benadrukt wat het met hun naasten kan doen. Dat kan al een flinke trigger zijn. Reacties of suggestie zijn daarom welkom via onderstaand formulier of rechtstreeks naar [email protected].