De taal van je hart – waarom jij geraakt wordt door iets wat de ander koud laat

Over de pijn en de schoonheid van onze verschillen – en waarom ze ons van elkaar verwijderen of juist verbinden.

Er zijn van die momenten waarop je geraakt wordt tot in je diepste vezels, en je niet goed kunt uitleggen waarom. Een zin in een lied. Een blik die iemand je toewerpt. Een hug. Afwijzing. Een boze blik. Een uitleg. Een beeld. Een tekst op een kaart. Een ontmoeting. Afstand. Stilte. Het raakt je, schudt iets wakker, ontroert je, het doet pijn of werpt je terug. En dan zie je dat anderen – vrienden, broers, zussen, collega’s – het niet eens opmerken. Het lijkt ze niets te doen. En het omgekeerde gebeurt ook: zij kunnen zich druk maken of gekwetst voelen door iets waar jij niets bijzonders aan vindt.

Hoe komt dat? Waarom raakt hetzelfde leven ons zo verschillend? Meestal, ook in de psychologie en de GGZ, wordt dit gekoppeld aan trauma’s, wonden in onze ziel, allerlei diagnosen, autisme, borderline, etc. Maar er is veel meer dan dat. Het heeft ook te maken met welk menstype je bent en de ‘taal van je hart’. Niet alle pijnlijke emoties komen voort uit ‘stoornissen’ waar de taal van de GGZ mee is doorspekt. Het zegt ook iets over je unieke gezonde, sterke kant.

Geraakt worden is persoonlijk
De afgelopen dertig jaar heb ik als therapeut en assessmentpsycholoog veel mensen mogen spreken over hun diepste pijn. Wat mij steeds weer raakt is dit: we hebben allemaal onze eigen 'eenzame' kracht en 'eenzame' kwetsbaarheid. Naast onze eigen geschiedenis, wonden, pijn, geheimen, verdriet en ervaringen, hebben we allemaal ook een unieke manier van waarnemen, interpreteren en voelen. Sommige mensen zien snel symmetrie of structuur in dingen, anderen zijn gevoelig voor feiten en rechtvaardigheid. Andere mensen denken in beelden, symboliek, metaforen, schoonheid en betekenis. Weer anderen zijn alert op communicatie, op relationele processen, op bevestiging, of juist op onafhankelijkheid en autonomie.

We zien niet allemaal hetzelfde met de ogen van onze ziel en we spreken niet allemaal dezelfde taal in onze binnenwereld. En dat maakt uit, enorm zelfs, voor wat ons raakt. En hoe we reageren als we geraakt worden. En wat ons dan helpt. En wat juist niet ...

Je eigen taal leren herkennen
Voor sommige mensen is het bijna vanzelfsprekend: ze kunnen goed verwoorden wat hen raakt, wat hen ontroert, wat hen pijn doet. Maar voor veel anderen – en opvallend vaak voor artistieke en creatieve geesten, gevoelige mensen met een diepe, rijke binnenwereld – is het een ingewikkelde zoektocht. Ze voelen veel, intens en diep, maar vinden soms moeilijk woorden die daar 'recht' aan doen, die uitdrukken wat ze voelen. Sommigen hebben zich jarenlang aangepast, hebben zichzelf en hun taal weggecijferd; anderen hebben hun oorspronkelijke hartstaal nooit ontdekt omdat niemand in hun naaste omgeving diezelfde taal sprak. We hebben ideaal gesproken allemaal in onze kinder- of tienertijd de herkenning nodig van een vertrouwd persoon die jouw hartstaal spreekt.

De zes 'stijlen' van geraakt-zijn
Eén (slechts één!) manier waarop ik soms naar die binnenwerelden en de bijbehorende talen kijk, is via het RIASOC-model van Holland. Een model dat zes menstypes beschrijft. Oorspronkelijk bedoeld voor beroepskeuze, maar ook prima bruikbaar in de therapeutische praktijk. Elk menstype heeft een eigen gevoeligheid, een eigen vorm van kwetsbaarheid, en dus ook een eigen normale manier waarop verdriet, angst, trauma of emotionele pijn beleefd wordt.

Laat me je even meenemen in deze zes kleuren van geraakt, gekwetst worden – misschien herken je iets van jezelf hierin. Of van die ander naast je die voor jou soms zo onbegrijpelijk reageert.

1. 'Doeners' en de pijn van machteloosheid
Realistische types zijn mensen van de praktijk. Ze werken graag met hun handen, zijn nuchter, vaak taakgericht, oplossingsgericht. Ze verwerken door te doen. Wat hen diep kan raken is machteloosheid. Situaties waarin ze niet konden ingrijpen, waarin ze met hun praktische vaardigheden toch geen verschil konden maken. Een ongeluk, ziekte, een kind dat ze niet konden beschermen, hun ouderdomsbeperkingen. Hun trauma zit vaak niet in het grote drama, maar in het kleine falen van hun vermogen om praktisch te helpen. Dat voelt als verlies van hun identiteit.

2. 'Analisten': getroffen door zinloosheid
Intellectuele types zoeken begrip, logica, verklaringen. Ze willen dingen doorgronden. Wat hen raakt, is irrationele chaos. Het gevoel dat iets geen reden heeft, geen rationele verklaring, geen uitleg. Ze kunnen kapotgaan aan willekeur: waarom overkwam dit míj? Waarom is dit gebeurd terwijl er geen verklaring, geen logica, geen rode draad is? Hun kwetsbaarheid ligt niet zozeer in het gevoel zelf, maar in emoties (van hen zelf of anderen) die botsten met logica en ratio. Trauma is voor hen een virus in hun denksysteem.

3. 'Kunstenaars' – onbegrepen hartstaal
Artistieke types leven van binnenuit. Ze voelen intens, spreken in beelden, klanken, kleuren, denken associatief. Wat hen raakt, is niet altijd begrijpelijk voor de buitenwereld. Ze kunnen beschadigd raken door een totaal verkeerde interpretatie van hun expressie, het gevoel niet gezien of begrepen te worden in wat voor hen wezenlijk is. Een ouder die hun fantasie belachelijk maakte. Een partner die hun innerlijke wereld negeerde. Een therapeut die hun expressie of beeldende en verhalende schrijfstijl als manipulatief heeft gelabeld. Ze zijn gevoelig voor symboliek. Trauma is voor hen niet zozeer wat er gebeurde, maar wat het betekende. En vaak kunnen ze daar pas woorden aan geven via kunst, muziek of verhalen. Pas dan ‘klopt’ het weer.

4. 'Helpers' en de pijn van afwijzing
Sociale types leven voor en door relaties. Ze zoeken harmonie, contact, zorg. Hun wonden zitten in de sfeer van verlating, afwijzing, miskenning. Ze kunnen jarenlang worstelen met een opmerking van een leraar, de blik van een ouder, het gevoel buitengesloten te zijn. Wat voor anderen een kleinigheid lijkt, kan voor hen een breuk zijn in de spiegel van wie ze zijn. Ze verwerken via praten, via het zoeken naar herstel van verbinding. Maar als die verbinding uitblijft, blijft het innerlijk stormen.

5. 'Ondernemers' – gekwetst in regie
Ondernemende mensen zijn actief, doelgericht, vaak leiders. Hun trauma’s liggen op het snijvlak van controleverlies en mislukking. Niet gehoord worden, niet erkend, een droom die instortte, gezichtsverlies. Of juist: te vroeg verantwoordelijk gemaakt worden. Ze dragen vaak het masker van succes, maar daaronder zit het jongetje of meisje dat zich ooit totaal alleen voelde. Ze zijn geneigd hun kwetsuren te compenseren met actie. Maar heling begint als ze die actie durven laten rusten.

6. 'Boekhouders' en hun moeite met chaos
Conventionele types houden van structuur, voorspelbaarheid, duidelijke regels. Ze vinden veiligheid in systemen. Wat hen raakt, is ontregeling: plotseling verlies, onrechtvaardigheid, dubbele boodschappen. Een scheiding, ontslag, gezinsgeheimen – het maakt hun binnenwereld instabiel. Ze verwerken via herhaling, via ordening. Maar als hun vertrouwde structuur wegvalt, worden ze angstig. Hun pijn is vaak stil, verborgen onder loyaliteit.

Primaire reacties en talen
De eerste primaire reacties op een heftige gebeurtenis zeggen soms al veel over welk menstype je bent en over jouw taal. Hoe reageren mensen bijvoorbeeld als ze horen dat hun broer of zus gaat scheiden:

• Doener: 'Dit gaat natuurlijk heel veel uitdagingen geven. Laten we kijken hoe we kunnen helpen.'
• Analist: 'Er zitten heel veel kanten aan dit complexe verhaal ... '
• Kunstenaar: 'Ze zongen ooit samen een zuiver duet, maar kwamen allebei in een andere toonsoort terecht. De dissonantie werd ondraaglijk ... '
• Helper: 'Ik bid elke dag voor de kids ... die lijden al zo lang onder deze situatie ...'
• Ondernemer: 'Laten we hopen dat ze vanuit dit dieptepunt allebei een eigen weg zullen vinden.'
• Boekhouder: 'Er zijn duidelijk grenzen overschreden en dit zijn de trieste gevolgen daarvan.'

De botsingen tussen zielen
Misschien geeft dit wat helpende woorden aan de verschillen tussen jou en mensen om je heen. En maakt het een beetje zichtbaar waarom jij geraakt wordt door iets dat een ander ogenschijnlijk koud laat. Jij spreekt beeldtaal, hij spreekt getallentaal. Jij zoekt betekenis, zij zoekt structuur. Jij voelt je verwond in de verbinding, de ander in zijn autonomie. Jij zoekt naar harmonie, dat het weer goed komt, maar hij zoekt naar de feiten. En juist daar ontstaan de pijnlijke misverstanden, andere werkelijkheden die ons van elkaar kunnen vervreemden.

De artistieke dochter die zich niet gezien voelt door haar conventionele vader die haar vooral graag structuur wil bieden. De analytische therapeut die zijn cliënt vol metaforen en symboliek 'kwijtraakt'. De zorgzame 'helper' die voor zichzelf snakt naar een beetje empathie en verbinding, terwijl de praktische ander zijn liefde vooral toont door dingen te doen. De sociale en artistieke man die door middel van symboliek zijn hart toont, maar merkt dat zijn praktisch en sociaal ingestelde vrouw er 'geen belangstelling' voor heeft.

We spreken verschillende talen. En worden door verschillende dingen geraakt. Het voelt als 'thuiskomen' als iemand jouw taal spreekt. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dat best uniek is. De meeste mensen om je heen spreken een andere taal dan jij. Zolang we (onbewust) blijven verwachten of hopen dat de ander onze taal zal verstaan of spreken, worden we steeds opnieuw pijnlijk teleurgesteld.

Als je jezelf hierin herkent: probeer in ieder geval weer terug te keren naar jezelf. Begin klein. Wat raakt je? Wat laat je niet los? Waar reageer je op met tranen, met verlegenheid, met boosheid, met verlangen, met ontroering? Dat zijn vaak sporen richting jouw binnenwereld en jouw taal. Het leren herkennen van je eigen taal is soms een eerste stap naar heling – en de eerste sleutel tot verbinding met de ander. Want pas als jij jouw taal begint te herkennen, te waarderen en durft te spreken, kunnen anderen die ook deze taal spreken, jou ook werkelijk verstaan.

Kunnen we de taal van de ander leren spreken?
Niet altijd. Het is voor meer analytische types vaak moeilijk de hartstaal van de artistiekelingen te spreken. Het voelt voor hen al snel 'meeslepend', 'dramatisch', 'theatraal' of zelfs 'manipulatief'. Dat wil niet zeggen dat analytische mensen kunst, muziek, schilderijen, gedichten, etc. niet kunnen waarderen. Analytische personen kunnen soms enorm genieten als ze klassieke muziekstukken kunnen analyseren. De 'lijnen' er in gaan zien. Maar ze zullen zelf minder snel een gedicht, lied of verhaal schrijven of iets schilderen om verdriet of pijn te uiten. Evenmin kunnen meer ondernemende types de empathische en verbindende hartstaal van sociale types echt begrijpen. En hun pijn of verdriet.

Wat zou het mooi zijn als we niet alleen onze eigen taal en gevoeligheid erkennen, maar ook respect krijgen voor de taal en de gevoeligheid van de ander. En meer begrip krijgen voor hoe de ander geraakt wordt – op een heel andere manier, door heel andere dingen. Dan ontstaat iets moois: compassie. Respect. Begrip. Ruimte. En misschien zelfs: enthousiasme over elkaar. Want het onvermogen van de één is vaak de kracht van de ander.

Denk in combinaties, zowel in jezelf als tussen jou en de ander

• Artistiek + Sociaal? Dan ligt je kracht, maar ook je behoefte in warme, invoelende creativiteit: een gedicht, een lied, een kaart, een schilderij. Iets waardoor je je diep begrepen voelt. Dat is wat je ook graag voor een ander maakt of aan iemand geeft.
• Artistiek + Ondernemend? Dan heb je behoeft aan metaforische visie. Een beeld, een verhaal dat richting geeft.
• Artistiek + Realistisch? Dan hou je er van om iets concreets te maken of te krijgen dat ergens symbool voor staat.
• Intellectueel + Conventioneel? Dan hou je van heldere, gestructureerde diepgang. Een stappenplan.
• Sociaal + Realistisch? Dan hou je van zorg die niet alleen invoelend is, maar ook praktisch helpend en doeltreffend.

De combinaties zijn eindeloos – en prachtig.

Eénheid in verscheidenheid – het Goddelijke kenmerk
Als christen geloof ik dat deze verscheidenheid geen toeval is. God zelf is in Zichzelf al vol verschillen: Vader, Zoon en Geest – elk met een heel eigen manier van verschijnen, van werken, van spreken. Maar ze zijn vol van elkaar, en vol respect voor elkaar. Vol liefde. Vol eenheid. Ze verwijzen naar elkaar en representeren elkaar.

Ik geloof dat wij zijn geschapen naar Zijn beeld: als mensen die verschillen, maar in dat verschil juist elkaars spiegel en aanvulling zijn.

En misschien begint echte heling daar waar we stoppen met oordelen. Oordelen over de uitingen van de ander. Of over hoe de ander zich al of niet 'laat raken'. Laten we meer tijd nemen om te luisteren. Luisteren zonder oordeel. Niet alleen naar de letterlijke woorden. Maar naar de diepere taal van het hart.

Mag dit artikel een klein sleuteltje zijn.
Voor jou, of voor iemand die je lief is.
Een sleutel naar meer begrip.
Een sleutel naar meer vrede – met jezelf én met de ander.